سنتهاى ریشه دار اجتماعى و دینى، زنان را به سوى حفظ اركان خانواده دعوت مىكند، اما هنجارهاى دنیاى متجدد - از دیگر سو - آنان را به حضور هر چه بیشتر در جامعه و همكارى فعال در مراكز اشتغال فرا مىخواند . حال چگونه مىتوان این دو را با هم جمع كرد؟ در صورت به خطر افتادن یكى، اولویتبا حفظ كدام است؟ و بالاخره در مهندسى جامعه و در سیاست گذارىهاى كلان و خرد، براى تعیین نقش زنان و مردان، نقشه صحیح كدام است؟ اشتغال بانوان یا عدم اشتغال آنان، كدام یك در اولویت قرار دارد؟
موضوع اصلى این نوشتار، «زنان داراى همسر و در مجموعه خانواده» است و مقصود از اشتغال نیز هر گونه شغل و حرفه اقتصادى است كه منشا درآمد باشد . «جامعه» نیز در این جستار، گستره وسیعى دارد كه شامل بازار، كارخانهها، مراكز ادارى و خدماتى و ... و حتى خانه و كارهاى خانگى مىشود .
مفروضات اساسى زیر به وضوح از دیدگاه اسلام قابل استخراج هستند و در این مجموعه، به عنوان اصول موضوعه پذیرفته شدهاند:
الف) تساوى زن و مرد در اصل آفرینش و گوهر اصلى انسانیت (روح)
«یا ایها الناس اتقوا ربكم الذى خلقكم من نفس واحدة و خلق منها زوجها و بث منهما رجالا كثیرا و نساء» (1)
اى مردم! از پروردگارتان كه شما را از نفس (گوهر) واحدى آفرید و جفتش را نیز از آن خلق نمود و از آن دو مردان و زنان بسیارى پراكنده كرد، پروا دارید .
ب) تساوى در وصول به بالاترین مراتب كمال و معنویت
«من عمل صالحا من ذكر او انثى و هو مؤمن فلنحیینه حیوة طیبة» (2)
هر مرد یا زن مؤمنى كه عمل شایسته انجام دهد، قطعا او را با زندگى پاكیزهاى، حیات (حقیقى) بخشیم .
ج) مشاركت زنان و مردان در مسؤولیت اجتماعى
پیامبر اكرم (صلىالله علیهو آله) فرمودند: آگاه باشید كه همگى شما چون چوپان و همگى در برابر هم مسؤولید . (3)
«و المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض یامرون بالمعروف و ینهون عن المنكر» (4)
د) استقلال اقتصادى زنان و مردان
«للرجال نصیب مما اكتسبوا و للنساء نصیب مما اكتسبن» (5)
براى مردان از آن چه كسب كردهاند، بهرهاى است و براى زنان نیز از آن چه كسب كردهاند، بهرهاى است .
اصول دیگرى نیز از جمله حاكمیت معنویت و قرب خدا در ارزشگذارىها، اهمیتخانواده در تعالى و تربیت انسانها و ... را مىتوان در نظر گرفت كه در صورت نیاز به آنها اشاره مىكنیم .
پس از پذیرش اصول فوق، مدعاى اصلى مقاله، اولویتحضور جدى زنان در اداره امور داخلى خانواده است و اشتغال به طور كلى و به ویژه در خارج از خانه، مرتبه ثانوى دارد و پس از فراغت از مسؤولیت اولیه، مطلوبیت مىیابد . از جمله ادله ما در این استنتاج، عبارتند از:
1 . تحلیل ساختارى خانواده و توجه به تفاوت نقشها
ساختخانواده، مجموعه نامرئى انتظارات عملكردى است كه شیوههاى مراوده یا میان كنشهاى اعضاى خانواده را سامان مىدهد . خانواده سیستمى است كه عملكرد آن از طریق الگوهاى مراودهاى صورت مىگیرد . مراودت یا میان كنشهاى تكرارى، الگوهایى به وجود مىآورند، مبنى بر این كه چطور، چه وقت و با چه كسى رابطه برقرار مىشود و همین الگوها زیر بناى سیستم را نیز تشكیل مىدهند . الگوهاى مراودهاى، رفتار اعضاى خانواده را منظم مىكند . دو سیستم مقید كننده، باعث تداوم این الگوهاست . اولى همگانى و مستلزم قواعد جهانى است كه بر سازمان خانواده حكومت مىكند; مانند سلسله مراتب قدرت كه باید وجود داشته باشد و در آن، والدین و فرزندان از سطوح متفاوت اقتدار برخوردار باشند . هم چنین باید نقشهاى مكمل وجود داشته باشد; زن و شوهرى كه اتكاى متقابل را پذیرفته و به صورت یك تیم عمل مىكنند . دومین سیستم مقید كننده خاص و مستلزم انتظارات متقابل اعضاى هر خانواده از یكدیگر است .
سیستم خانواده، وظایف خود را از طریق زیر منظومههاى خود متمایز و اجرا مىكند . اعضا، زیر منظومههاى خانواده را تشكیل مىدهند . جفتهایى از قبیل زن و شوهر، یا مادر و فرزند مىتوانند زیر منظومه باشند . زیر منظومه زن و شوهرى، متشكل از دو بزرگسال با جنسیتهاى مخالف است كه با هدف تشكیل خانواده به هم ملحق شدهاند . زیر منظومه زن و شوهرى داراى تكالیف یا نقشهایى است كه براى عملكرد خانواده حیاتى است . مهارتهاى اصلى لازم براى به ثمر رسیدن تكالیف این زیر منظومه، عبارت از «مكملیت» و «برون سازى متقابل» است; یعنى زن و شوهر باید الگوهایى به وجود آورند كه در آن، هر كدام عملكرد دیگرى را در بسیارى زمینهها حمایت و تكمیل كند . هم زن و هم شوهر، باید بخشى از مجزا بودن خود را براى كسب تعلق از دستبدهد . پافشارى زن و شوهر در حفظ حقوق مستقل خود، ممكن است زیر بار «به هم وابستگى» رفتن را در یك رابطه قرینه مختل كند . (6)
سالوادور مینوچین، (7) روانشناس آمریكایى و متخصص خانواده درمانى، با تحلیل ساختارى فوق از خانواده معتقد است: تداوم به هنجار یك خانواده در گرو انجام تكالیف مكمل از سوى هر یك از زن و شوهر است، و الا استرسهاى ناشى از عدم توجه به نقشها، منشا اختلال در خانواده مىشود . بنابراین یكى از مبانى استنتاجها در نهایت، توجه به این موضوع است كه خانواده منظومه واحدى است و هر یك از اعضاى خانواده (در این جا منظور زن و شوهر است)، داراى تكالیف و نقشهاى ویژه است . با توجه به كاركردهاى موجود در خانواده و تكالیفى كه در بین هست - مانند رفتار جنسى و تولید مثل، حمایت و مراقبت، جامعه پذیرى، عاطفه و همراهى، كاركردهاى اقتصادى، تربیت و ... - برخى از آنها منوط به مشاركت طرفینى است، و برخى از آنها با نوعى تقسیم كار در انجام وظایف نیز ممكن است، مانند تربیت و كاركرد اقتصادى .
فایل ورد 28 ص
