باغ های ایرانی
مقدمه
ساخت باغ در كشور ما سابقه ای طولانی داشته ودر تمام دورانها بخصوص دوره اسلامی مورد توجه بوده است . باغها چند عملكرد داشته اند و در بعضی دورانها باغهای عمومی برای گردش و تفریح اهالی ساخته می شدند.
آیین و گیش قدیم ایرانیان به كشاورزی و باغ سازی اهمیت خاصی داده ، آنرا ستایش نموده است چنانكه دورندیداد ( فر گرد سوم – فقره 33 می خوانیم كه زرتشت به اهورا مزدا می گوید : ای آفریننده جهان مادی ، ای یگانه پاك ، چهارمین كسی كه زمینه را به منتهی درجه وجد آورد كیست ؟ اهورا مزدا پاسخ می دهد ، آنكس كه بیشترین مقدار گندم كشت كند و بیشترین سبزیها بكارد و بیشترین درختها بنشاند كسی كه زمین خشك را آب دهد و زمین خیس (باتلاق) را بخشكاند و زیر كشت ببرد .
عناصر باغ ایرانی
این عناصر که شامل چهار عنصر (زمین)، (آب)، (گیاه) و ( فضا) هستند وقتی در منظومه فکری معماری ایرانی و با چهارچوب مفهوم و ایده باغ در کنار هم قرار میگیرند (باغ) را شکل میبخشند. در این مسیر عناصر دیگری نیز ممکن است در شکل گیری باغ مورد استفاده قرار گیرند که یا عناصری فرعی به شمار میآیند و یا بخشهایی جزیی و جلوههایی از حضور عناصر اصلی باغ اند.
در مورد زمین که یکی از عناصر اصلی باغ است به جز شکل و موقعیت کلی، عوامل و ویژگیهای دیگری همچون جنس خاک، شیب و اختلاف سطح، قابلیت آبیاری و حاصلخیزی نیز اهمیت دارد. بعنوان مثال یکی از علل اصلی احداث باغ در زمینهای شیبدار که نمونههای آن زیاد بچشم میخورد، امکان حرکت آب درمیان باغ به شکل طبیعی است. باغ ایرانی ممکن است در یک سطح با شیب ملایم و یا زیاد ساخته شود و در صورت قرارگیری در زمینی با شیب زیاد، معمولاً شکل باغ تحت تأثیر شکل زمین قرار گرفته و در چند سطح ساخته میشود. در این حالت امکان ایجاد آبشره و آبشار میسر خواهد بود.
چمن به معنی محل چمیدن و گردشگاه بوده كه در بعضی از مناطق ایران به علت وجود لایه های سخت زیرزمینی در سطح نسبتا بالاتر زمین ، آب به اندازه كافی برای رشد مرتب چمن و بوته زارها وجود داشته و این نواحی بصورت اقامتگاههای بهاره اعیان و اشراف در می آمده است .
در داخل باغها علاوه بر درختان و گلها و آب نماها گاهی اوقات یك كوشك در محور اصلی باغ ساخته شده كه یا در مركز و یا در بالای آن قرار گرفته اند . در باغ دلگشای شیراز تقریبا در وسط باغ قرار دارد و در باغ گلشن و باغ ارم و تعدادی دیگر در بالای باغ قرار گرفته اند .
معماری كوشكها نیز در نوع خود قابل مطالعه و بررسی زیاد است كه د راین مختصر نمی گنجد و فقط به چند نمونه آن در شیراز اكتفا می كنیم . نقشه هایی كه كلا در مورد این كوشكها بكار گرفته شده یا چهار گوش و یا هشت گوش است . در باغ جهان نما و باغ نظر این عمارتها هشت گوش است . ورودی هر كدام در گوشه های آن قرار دارد . در وسط آن یك فضای هشت ضلعی كه به چهار صفه راه دارد جای دارد .
پوششهای داخل عمارت باغ نظر بصورت بسیار زیبایی مقرنس بندی از انواع پتكانه شده و روی آن نقاشیهای بسیار نفیسی كشیده شده است .
در نقشه كوشك باغ دلگشا نیز از هشت ضعلی استفاده شده ولی در مجموع طرح كلی آن شكل خاصی دارد . ورودی آن در ضلع غربی در قسمتی كه بصورت برجسته است قرار دارد . سپس وارد فضایی هشت ضلعی شده ، در اینجا نیز مثل عمارت قبلی چهاردالان قرار گرفته است كه یكی از آنها به ایوانی در ضلع جنوبی راه دارد . در دو گوشه ایوان دو اتاق در نظر گرفته شده است .
نقشه كوشك باغ ارم با انچه تا بحال دیدیم كاملا متفاوت است . برای وارد شدن به فضای اصلی با تالار بزرگ آن دو راه پله و راهرو در طرفین آن قرار گرفته و علاوه بر ارتباط به تالار ، ارتباط فضاهای كنار آن را نیز میسر می سازد . در مجموع نقشه آن چهار گوشی كشیده است .
مهمترین مساله برای حیات بخشیدن به باغ ، رساندن آب از راهروهای دور دست به آنجا بوده كه با اتفاق آب از طریق قناتها این مساله را حل نموده اند . كاریز یا قنات یكی از روشهای بسیار قدیمی تهیه آب است كه با كندن چاههای زیاد از دامنه كوهستان تا دشت و متصل كردن آنها به یكدیگر آب مورد نیاز حاصل شده و به صورت دایمی جریان پیدا می كند.
باستانی پاریزی درباره قناتهای بی شمار كشور و طریقه حفر آنها و اهمیتی كه این قناتهای كهنسال دارند می نویسد :
ما...حدود سی و پنج هزار كیلومتر قنات زیرزمینی حفر كرده ایم ..همه اسمهای قنوات آنقدر قدیم و دیرینه است كه از عهد قوس باستان و هخامنشی بیشتر می رود ، همه پنج شش هزار ساله است و ...
به غیر از مساله انتقال آب از مكانهای دوردست رساندن این آب به كل باغ خود نیز مساله ای دیگر است كه سازندگان باغها به خوبی ان را حل نموده اند .
آب قنات در جدولها و جویهای منظم قرار گرفته با گذر از نهر اصلی به مثابه رگ وشریان اصلی باغ به نحوی به نهرهای و جدولهای فرعی جریان پیدا می كند . این نوع روش آبیاری مسلما تاثیرگذار در طراحی باغ بوده است و یا به عبارت دیگر طراحی باغ بر اساس این امر صورت می گرفته است .
بر اساس گذر آب و تقسیم بندی باغچه ها و محورهای اصلی و فرعی بوجود آمده می توان تقسیم بندی در طرح باغها انجام داد . بطور مثال در باغ هفت تن شیراز محور اصلی در وسط باغ قرار می گیرد و باغچه ها و كرت ها در دوطرف آن و در دو راه دیگر در كنار دیوارهای خارجی قرا رگرفته اند. در باغ گلشن و باغ ارم در همین شهر محور اصلی یكی است و محورهای فرعی یا موازی یا عمود بر آن قرار دارند.
در باغ فین كاشان طرح باغ نقشه ایی شبیه به برج دارد و محور اصلی آن روبروی ورودی قرار دارد . آب از بالای باغ به سه شاخه شده ، یكی در محور اصلی و دو شاخه عمود بر محور اصلی جریان پیدا می كند . در طرف چپ محور اصلی دو محور فرعی و در طرف راست آن یك محور دیگر قرار گرفته است .این چهار شاخه موازی بوسیله یك شاخه عمود دیگر به هم متصل می شوند و در مجموع باغ بافتی شطرنجی پیدا كرده است .
فایل پاورپوینت 41 اسلاید
