خانه یكی از مباحث مهم در معماری ما می باشد كه كمتر به آن پرداخته شده است متاسفانه دردانشكده های معماری این مبحث مورد بررسی قرار نگرفته است نیاز به خانه در این زمان خیلی احساس می شود و می بایست با شناخت معماری گذشته و تطبیق آن با معماری معاصر این نیاز را بر طرف كرد

واژه خانه كه امروزه مصطلح است در گذشته به اتاق اطلاق می شده است ، اتاق خصوصی را ( وستاخ ) یا گستاخ یا وثاق می نا میده اند ، ا زواژه سرا بجای كلمه خانه در اصطلاح امروز آن ، استفاده می شده است در جنوب ایران اصطلاح خانه سرا ( به معنی سرایی با اتاق است ) مرسوم بوده است

در خانه‌های چهار صفه، عناصری مثل: سردر، راهرو، صفه، اتاق، میان خانه و حیاط را داریم

در خانه ها ی كاملتر كه زندگی خصوصی با زندگی عمومی به طرز زیبایی از هم جدا شده است عناصر آن شامل اندرونی، بیرونی، باربند،‌حیاط و با غچه ها ی آن، راهرو هشتی و غیره می‌شوند كه در ادامه به شرح آنها خواهیم پرداخت

كلیه این عناصر بر اساس پیمودن تنظیم شده اند

پیمودن عرض در است و شناخته شده به دو نوع اصلی:

پیمودن كوچك، به طول چهارده گره ومعادل نود و سه سانتی متر و پیمودن بزرگ، به طول هیجده گره و معادل یكصد وبیست سانتی متر می‌باشد

یورت ها: یك دری (مرد گرد و راهرو) دو دری (اتاق كوچك) سه دری (اتاق) پنج دری (اتاق بزرگ) تالار و طنبی و غیره هستند. فواصل درها كه بصوت تیغه ها ی تابش بند در می‌ایند (و همچنین مجموع دو لغاز جانبی) در نظام پیمودن كوچك دو گره و درنظام پیمودن بزرگ چهار گره است

درهای مشرف به میانسرا،همگی یا پیمودن كوچك یا پیمودن بزرگ و به گاه نیاز به هردو بدین ترتیب پیمودن علاوه بر سراوری در تنظیم ابعاد وتناسبات پسندیده پیش ساختگی درها و روزنها را نیز امكان پذیر نموده در امر و اجرا و ساخت تسهیلات شایان توجهی را فراهم می‌اورد.

از خرده پیمون در ساخت خانه‌های كوچكتر استفاده می‌شده و زیباترین خانه ها با خرده پیمون ساخته شده است و اندازه آن 3/93 سانتی متر بوده است

با مراجعه به اندازه‌های فوق مشاهده می‌شود كه این اندازه ها بر اساس مقیاس انسانی و اندازه ی انسانهای ایرانی بوده است. ارتفاع درها به اندازه یك مرد متوسط القامه بوده است. در پای در، آستانه می‌گذاشتند (36 سانتی متر یا یك چارك) این كار دلایل مختلفی داشته است، مثل احتیاط برای وارد شدن به اینكه سر آنها به بالا نخورد و رعایت احترام با خم شدن، و همچنین مانعی برای ورود كفش و خاك داخل راهرو و چیزهای دیگری كه در آنجا بوده است.

در طرح نقشه ی اتاقها، حیاط و غیره از تناسب طلایی ایرانی كمك می‌گرفتند. تناسب طلایی ایرانی از مستطیلی در داخل یك شش ضلعی بدست می‌آید. شكل حیاط پنج دری، سه دری و عناصر دیگر بر مبنای همین تناسب بوده است.

در اینجا در ابتدا اشاره ای به اندامهای خانه در سه پیمون بزرگ، كوچك و خرده پیمون می‌شود و سپس طرحهای خانه ها را به صورت شماتیك ترسیم می‌كنیم.

اغلب خانه ها به خصوص خانه‌های مجلل دارای سردر یا درگاه بوده اند. معمولا دیوارهای بیرونی كاه گلی بوده و فقط سردر مجلل ساخته می‌شده است. نسبت عرض به تورفتگی سردر معمولا یك به دو بوده است. سكوهای كناری پاخوره نام داشتند و برای كسانی كه با صاحبخانه كار داشته ولی لازم نبوده وارد خانه شوند،‌و همین طور پاتوقی برای صاحبخانه یا پسر خانه نیز بوده است. تورفتگی، كنه و پوشش آن را نیز كنه (نیم گنبد) می‌نامیدند. كنه پوش را معمولا با كاربندی می‌پوشاندند. در پایین كاربندی كه لنگه‌های بزرگ گچی تكیه می‌كند از لب بند(تویزه ها ی كوچك) استفاده می‌كرده اند

در اصلی درسر و در جاهایی نیز دروازه گفته می‌شده است در بین هشتی و اندرون خانه را میان درو درتمام تخته اتاقها را در ونوع مشبك آن را در و پنجره می‌گفتند

اجزای درسر متشكل از چهار چوب و قابهای روی ان بوده است (قاب ایرانی معمولا متشكل از دو قاب مربع دربالا و پایین و یك قاب مستطیل در وسط بوده است) در صورت پهن بودن عرض در قاب وسطی به شكل مربع در می‌امده است تخته هایی را كه دركنار هم قرار می‌گیرند بوسیله گلیمیخ با تخته ای كه در پشت آن قرار داشت به هم وصل می‌شدند برجستگی عمودی وسط در كه از بیرون دیده می‌شود دماغه نام داشته است دو عنصر فلزی حلقه برای زنان و كوبه برای مردان بر روی اغلب درها جای داشته ولی در بعضی جاها فقط یكی بوده است

حلقه بر در نتوانم زدن از بیم رقیبان

ما با توایم و با تونه ایم نیست بوالعجب

در حلقه ایم با تو و چون حلقه بر دریم

(سعدی)

در اجزا دیگری مثل باهو میان باهو سربند پارسا یا پاسال میان بند یا پاسال وسط و غیره... دارد

فایل پاورپوینت 37 اسلاید